Dziedziczenie ustawowe – kto dziedziczy, jeśli nie ma testamentu?

Wiele osób uważa, że sporządzenie testamentu to coś, czym można się zająć „później” lub wręcz, że nie jest to potrzebne. W rzeczywistości brak testamentu oznacza, że majątek osoby zmarłej zostanie podzielony zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, określonymi w Kodeksie cywilnym. Chociaż na pierwszy rzut oka może się wydawać, że są to sprawiedliwe i logiczne zasady, w praktyce często prowadzą do sytuacji, które mogą nie odpowiadać rzeczywistej woli spadkodawcy.

W tym artykule wyjaśnię, kto ma pierwszeństwo do spadku w przypadku braku testamentu, jak wygląda podział majątku i jakie mogą być konsekwencje dziedziczenia ustawowego.

Podstawy prawne dziedziczenia ustawowego

Dziedziczenie ustawowe reguluje Kodeks cywilny, który określa, kto ma prawo do spadku, jeśli zmarły nie sporządził testamentu. Przepisy te mają zastosowanie także wtedy, gdy testament został uznany za nieważny lub gdy wszyscy powołani w nim spadkobiercy odrzucili spadek.

Warto podkreślić, że polskie prawo zakłada, iż spadek obejmuje zarówno aktywa (np. nieruchomości, pieniądze, rzeczy osobiste), jak i pasywa (np. długi, kredyty, zobowiązania podatkowe). Jeśli spadkobierca nie chce przejąć zobowiązań, powinien podjąć świadomą decyzję w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o spadku.

Kolejność dziedziczenia ustawowego

Prawo spadkowe przewiduje kilka grup spadkobierców, którzy dziedziczą po osobie zmarłej w określonej kolejności. Jeśli w danej grupie znajdzie się choć jedna osoba uprawniona do spadku, kolejne grupy nie są brane pod uwagę.

Szczegółowo omówimy teraz, kto ma prawo do spadku w każdej z tych sytuacji.

Dziedziczenie ustawowe w przypadku małżonka

Małżonek jest jednym z głównych spadkobierców ustawowych i zawsze dziedziczy po zmarłym, ale wysokość jego udziału zależy od tego, czy zmarły pozostawił dzieci.

Zasady dziedziczenia małżonka:
✅ Jeśli zmarły miał dzieci – małżonek dziedziczy co najmniej ¼ spadku, reszta przypada dzieciom.
✅ Jeśli zmarły nie miał dzieci, ale pozostawił rodziców lub rodzeństwo – małżonek dziedziczy ½ spadku, a druga połowa przypada rodzicom lub rodzeństwu.
✅ Jeśli zmarły nie miał dzieci, rodziców, rodzeństwa ani ich zstępnych – małżonek dziedziczy cały spadek.
✅ Jeśli trwała separacja prawna – małżonek traci prawo do spadku.

Dziedziczenie ustawowe dzieci i dalszych krewnych

Dzieci dziedziczą spadek na równi z małżonkiem i jeśli jest ich kilkoro, podział następuje po równo. Jeśli jedno z dzieci zmarło przed otwarciem spadku, jego udział przypada jego własnym dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy.

Jeśli zmarły nie miał dzieci, do dziedziczenia dochodzą rodzice i rodzeństwo. Rodzice otrzymują spadek po połowie, a jeśli któryś z nich nie żyje, jego część przypada rodzeństwu zmarłego.

Czy konkubent lub partner życiowy dziedziczy po zmarłym?

Osoby pozostające w nieformalnym związku nie mają prawa do dziedziczenia ustawowego. Aby zabezpieczyć swojego partnera, należy:

✅ Sporządzić testament.
✅ Przekazać majątek w formie darowizny lub dożywocia.
✅ Ustanowić wspólność majątkową np. poprzez zakup nieruchomości we współwłasności.

Kiedy spadek przechodzi na Skarb Państwa lub gminę?

Jeśli zmarły nie pozostawił żadnych spadkobierców ustawowych, jego majątek przypada gminie, w której mieszkał przed śmiercią. W ostateczności spadek przechodzi na Skarb Państwa.

Jak uniknąć niekorzystnego dziedziczenia ustawowego?

Brak testamentu może prowadzić do sytuacji, w której majątek trafi do osób, którym spadkodawca nie chciał go przekazać. Aby tego uniknąć, warto:

✅ Sporządzić testament – jasno określić, kto ma dziedziczyć.
✅ Zabezpieczyć bliskich – np. partnera życiowego, poprzez odpowiednie zapisy testamentowe.
✅ Skonsultować się z radcą prawnym – uniknąć błędów i konfliktów spadkowych.

📞 Skontaktuj się z kancelarią w Rybniku: Doradztwo w sprawach spadkowych